کد مطلب:19172 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

سيره رسول اكرم در اهتمام به ياد مبدأ و معاد چگونه است؟

از آنجا كه هيچ انساني مانند نبي اكرم(ص) اعتقاد راسخ به مبدأ و معاد نداشت و ندارد هيچ سيره و روشي مانند سيرة آن حضرت(ع) آموزندگي نخواهد داشت. خداي سبحان بر اثر اهميّت معاد همواره با واژەهاي «يوم» و «يومئذ»، يعني روز و آن روز به پيامبر هشدار مي دهد كه اگر از صراط مستقيم فاصله مي گرفتي به تو جزاي اين جدايي و انفصال را مي چشانديم و عذاب تو را در حيات دنيا و در آخرت مضاعف مي گردانيديم: «أذاً لاذقناكَ ضِعف الحيوة وضِعف الممات» اسراء/75 از اين رو آن حضرت در سخن‎ها، استدلال‎ها و برخوردها چه در جنگ و چه در صلح، در مسجد و غير آن، همواره معاد را مطرح مي‎فرمود و مردم را به ياد معاد و قيامت متذكر مي كرد. رسول گرامي(ص) اسم مبارك «هو الاخر» را در كنار «هو الأول» تفسير مي كرد و به عنوان مظهر اسم اعظم تا آن جا كه ادراك و فهم مردم به آن مي رسيد از اين امر مهمّ سخن مي راند. آن حضرت مي فرمود: شما با نظام كلّ جهان هماهنگ خواهيد بود و همة اسماي الهي در معاد ظهور دارد. برخي از آنها سبب خوف، پارەاي ماية اميد و بعضي باعث ارادت و برخي سبب كراهت است. وجود انسان و حيات و ممات او از اين مجموعة انجام يافته جدا نيست و به سوي خدا در حركت است: «ألا إلي الله تَصير الامور» شوري/53 و سفرة ظاهري آسمان و زمين برچيده خواهد شد: «و الارض جميعاً قبضتُهُ يومَ القيامة والسّموات مَطوِيّات بِيَمينه» زمر/67 گاهي مي فرمود: «أفضل الإيمان أن تعلم أنّ الله معك حيث ما كنت» (كنز العمّال 1/37، ح 66)؛ [بهترين ايمان آن است كه بداني هر جا باشي خدا با توست.] در سيره پيامبر(ص) هر رخداد بزرگ يا كوچكي به وقوع مي پيوست و نشانه زوال و نفاد بود، پيامبر آية مباركه «إنّا لله و إنّا إليه راجعون» بقره/156 را بر لب جاري مي كرد و به گفتة زمخشري وقتي چراغ منزل آن حضرت خاموش مي شد و نيز در رخدادهاي كوچكتر از آن اين آية مباركه را تلاوت مي فرمود (كشّاف 1/207) در سيرة آن حضرت هر حادثه يك آزمون الهي تلقي مي شد. انسان كامل در حوادث شكيبايي خود را از دست نخواهد داد؛ زيرا رخدادهاي تلخ و شيرين و سبك و سنگين را مجلاي ارادة الهي مي داند و هرگز متزلزل نمي شود چنان كه حضرت علي(ع) فرمودند: «النّفس الكريمه لا تؤثّر فيها النّكبات» (ميزان الحكمه 10/147) توجّه به خدا را در همه حالات خود حفظ مي كند. بديهي است سيره اخلاقي چنين انساني بسيار آموزنده خواهد بود.

بينش و نگرشي كه پيامبر به ربوبيّت پروردگار داشت به او مي آموخت كه هر مربوبي تحت تدبير ربّ خويش است و كمال تدبير آن است كه مربوب به پروردگار و ربّ خود تقرّب پيدا كند: «قل أَغير الله أبغي ربّاً و هو ربُّ كلّ شيء ولا تكسب كلّ نفسٍ إلاّ عليها و لا تَزِر وازِرة وَزرَ أُخري ثمّ إلي ربّكم مرجعكم فَيُنَبِّئُكم بِما كُنتم فيه تَختلفون» انعام/164؛ [بگو اي پيامبر آيا من كسي غير خدا را به ربوبيّت برگزينم در صورتي كه خدا ربّ همة موجودات است و هيچ كس چيزي نيندوخت مگر بر خود و هيچ نفسي بار سنگين ديگري را بر دوش نگيرد و بازگشت همة شما به سوي خداست. او شما را به آنچه در آن خلاف كرديد آگاه خواهد ساخت.]

در سيرة نبي اكرم(ص) اعتنا به مبدأ و اهتمام به معاد در كنار هم قرار گرفته است: «قل أغير اللهِ أتّخذ وليّاً فاطر السّموات والارض وهو يُطعِم ولا يُطعَم قل إنّي أُمرتُ أن أكونَ أوّل مَن أَسلم ولا تَكونَنّ مِن المشركين قل إنّي أخاف إن عصيتُ ربّي عذابَ يومٍ عظيمٍ» انعام/14ـ15؛ [بگو آيا غير از خدا را به ياري و دوستي و سرپرستي برگزينم. افرينندة آسمان و زمين خداست. او به خلق طعام و روزي مي بخشد و خود از طعام بي نياز است. بگو اي رسول، من مأمورم اوّل كسي باشم كه تسليم حكم خداست و نيز مرا گفته اند كه از گروهي كه به خدا شرك آورند نباشم.] خداوند طبق اين آيه، فاطر، مدبّر و آفريننده مجموعة نظام امكاني است، همة قواي طبيعي و غريزي از او پديد آمده و پيامبر(ص) طبق اين فرمان مي گويد: من اگر توحيد الهي را به رسميّت نشناسم به عذاب الهي در معاد مبتلا خواهم شد.

در اين نگرش پيامبر(ص) محروم ماندن از توحيد سبب عذاب در معاد خواهد بود. آن حضرت دربارة معاد گاهي دو انگشت سبّابه دو دست را كنار هم مي گذاشت و مي فرمود: «أنا والسّاعة كهاتيْن» (بحار 2/309)؛ [من و قيامت مانند اين دو انگشتيم]؛ يعني من از قيامت دور نيستم و هميشه به ياد آن هستم. گرچه معناي عميق اين همتايي، يعني تساوي نبوت و معاد و حضور دائمي يكي براي ديگري جايگاه خاص خود را دارد.

---

: آية الله جوادي آملي
تفسير موضوعي قرآن ج 4 (معاد در قرآن)